به گزارش توار .ابتدا می‌بایست دو موضوع را از هم تفکیک کرد. نخست، تعیین یک پهنه‌ی همگن بعنوان استان جدید و دوم، تعیین مرکزیت این استان.
هم تعیین محدوده استان و هم تعیین مرکزیت آن، شاخص‌های مخصوص به خود را دارد.
اگر پهنه ۸ شهرستان جنوبی کرمان را بعنوان یک استان در نظر بگیریم که مورد پذیرش مسئولین و کارشناسان کشوری قرار گرفته است (که قطعا مستحق استان شدن است)، پس از آن به بحث تعیین مرکزیت این استان جدید می‌رسیم.
در تعیین مرکز یک منطقه، ناحیه، استان و حتی پایتخت یک کشور، شاخص‌های مختلفی داریم که برخی از مهمترین آنها را در ادامه بررسی می‌کنیم تا ببینیم کدام نقطه، بهترین مرکز برای جنوب کرمان (بعنوان یک استان جدید) می‌باشد.
همانطور که این روزها در محافل مختلف و رسانه‌ها مشاهده می‌کنیم، اظهارنظرها بر دو شهر کهنوج و جیرفت تاکید دارند. عده‌ای کهنوج را مستحق مرکزیت استان جدید می‌دانند و عده‌ای جیرفت.
حال مهمترین شاخص‌ها را بررسی می‌کنیم تا ببینیم کدام یک از این دو شهر، وزن بیشتری را جهت مرکزیت استان جدید به خود اختصاص می‌دهد:
۱. شاخص مرکزیت جغرافیایی
مرکزیت جغرافیایی، مهمترین شاخص در تعیین مرکزیت مناطق می‌باشد. زیرا موجبات عدالت فضایی را فراهم می‌آورد و نیز موجبِ دسترسی برابرِ سایر نقاط استان به مرکز می‌شود. با نگاهی گذرا به نقشه ۸ شهرستان جنوبی، بخوبی متوجه می‌شویم که شهر کهنوج، دقیقا در مرکز این پهنه قرار گرفته، بطوری که دسترسی مردم به آن راحت بوده و باعث تحقق عدالت فضایی می‌شود. اما شهر جیرفت در قسمت شمالی این پهنه قرار گرفته است و این موقعیت ممتاز را ندارد.
۲. عدم آسیب‌پذیری در برابر مخاطرات طبیعی
سه رودخانه شور، ملنتی و هلیل و نیز مسیل‌های مختلف از شهر جیرفت عبور می‌کنند. این شهر در پایین دست چند حوضه آبخیز بزرگ واقع شده و در دوره‌های بازگشت سیل، با حجم تخریب بسیار بالایی مواجه خواهد شود.
همچنین، شهر جیرفت بر روی گسلِ فعالِ سبزواران بنا شده است که مربوط به دوره زمین‌شناسی کواترنر بوده و آن را تهدید می‌کند. بزرگی زمین‌لرزه‌های احتمالی این گسل تا ۷.۰۹ ریشتر می‌باشد (کتاب فرهنگ آبادی‌های استان کرمان- شهرستان جیرفت، ۱۳۸۲، ص۱۵).
به عبارتی، شهر جیرفت از منظر دو مخاطره سیل و زلزله، به شدت تهدید می‌شود؛ اما شهر کهنوج این مخاطرات را ندارد و یا تهدید چندانی در این زمینه مشاهده نمی‌شود.
۳. موقعیت مناسب جهت گسترش کالبدی شهر
مرکز استان می‌بایست شهری باشد که ظرفیت توسعه کالبدی و بارگذاری تاسیسات، ساختمان‌ها و فعالیت‌های مختلف را داشته باشد. زیرا ساخت و سازهای زیادی در آن انجام خواهد شد و نیز در آینده، مهاجرت به آن افزایش چشمگیری خواهد داشت.
شهر جیرفت به لحاظ توسعه فیزیکی، از چهار جهت محدودیت دارد. اطراف این شهر را رودخانه‌ها، مسیل‌ها و ناهمواری‌های زیادی فراگرفته است که توسعه آن را با مشکل مواجه می‌کند. اما شهر کهنوج از جهات مختلف، خصوصا در بخش شرقی و شمالی شرایط مناسبی را جهت توسعه کالبدی دارد، بطوری که حداقل تا ۲۰۰ سال آینده را پوشش می‌دهد.
۴. جمعیت
شهرهای جیرفت و کهنوج، از نظر جمعیت به ترتیب، اولین و دومین شهرِ جنوب کرمان می‌باشند. امروزه شاخص جمعیتی در تعیین مرکزیت مناطق، در رده‌های میانی قرار می‌گیرد و شاخص‌های بالا که به آنها اشاره شد، در اولویت هستند. شهرهای اول و دوم و حتی سوم یک منطقه، با داشتن شاخص‌های بالا می‌توانند مرکزیت منطقه را از آنِ خود کنند. با تعیین شهر دوم (یعنی کهنوج) بعنوان مرکز، تعادل منطقه‌ای برقرار می‌شود که اهمیت اساسی در تعادل نظام سکونتگاهی مناطق دارد.
۵. وجود زیرساخت‌های انرژی
شهر کهنوج در این زمینه، مزیت خوبی دارد. زیرا خط لوله گاز ايران – پاكستان – هند (خط لوله صلح) از این شهرستان عبور می‌کند و دسترسی مناسبی را جهت گازکشی به شهر کهنوج بعنوان مرکز استان جدید و سایر شهرستان‌ها ایجاد می‌کند.
همچنین شهر کهنوج با داشتن نیروگاه برق سیکل ترکیبی ۱۰۰۰ مگاواتی، شرایط خوبی را در زمینه انرژی دارد.
همانطور که ملاحظه می‌کنیم، شهر کهنوج با داشتن شرایط مناسب در تمامی شاخص‌های بررسی شده، بهترین مکان برای مرکزیت استان جدید می‌باشد.
محمد رحمانی اصل- دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی آمایش سرزمین- دانشگاه تهران
